Ötekilerden Bazıları - Kadın Emekçiler

‘…Kol emeği ile yapılan işlerde becerinin ve gücün gerekliliği ne kadar azalırsa, başka bir deyişle modern sanayi ne kadar gelişirse, erkek emeğinin yerini o ölçüde kadın emeği alır. Yaş ve cinsiyet farklılıklarının işçi sınıfı için hiçbir ayırt edici toplumsal geçerliliği kalmamıştır artık. Artık yalnızca, yaş ve cinsiyetlerine göre farklı masraflara yol açan iş araçları vardır…’ K. Marks

Modern sanayinin gelişimiyle fabrikalardan okullara, hastanelere, bürolara kadınlar da çalışma hayatının her alanında. Her ne kadar erkek egemen sistemin mülkiyet düzeni kadını çalışma alanında özne olarak konumlandırmak yerine, sadece aile içi ev ekonomisinin parçası olarak görmeyi tercih etse de, ekonomik ilişkiler üretim biçiminin ve üretici güçlerin değişimini ve kadın emeğini önemli bir hale gelmesini doğuruyor.

Kadına öncelikli olarak biçilen ev emekçisi, anne rolleri sürdürülmeye çalışılsa da; kadının aile ve toplumdaki yerinin sonsuza dek değişmez olduğu, ahlaki olarak bunun gerekliliği anlatılmaya çalışılsa da, günümüz üretim sistemleri kadın emeğini sonuna kadar sömürmekten de geri kalmıyor. Bu süreç, kadınların eşitlik ve özgürlüklerini elde edebilmek için üretim sistemlerine dahil olmasını; aynı zamanda da emeğinin ikincil emek olarak görülüp, daha ucuz işgücü olarak sömürülmesine karşı durması gerekliliğini ortaya çıkarıyor.

Bugün toplumun temel yapısını oluşturan cinsiyete dayalı işbölümü, erkekler için düzenlenmiş iş alanları, erkek işi olarak tanımlanmış mesleklerin olması, işgücüne katılımının önündeki engellerle birlikte kayıt dışı ekonominin bir parçası olmaya zorlanması kadınları; kendilerini var edebilmek, çalışabilmek evin dışına çıkabilmek için daha çok mücadele etmek durumunda bırakıyor.

Teknik konularda çalışan kadınların, erkek alanlarına müdahale etmişçesine, gerek fiziksel gerek psikolojik sınırlandırmalarla baskıya alınması, günümüzde hala kadının iş hayatındaki konumunun benimsenmemiş olduğunun en önemli göstergesidir. Bu nedenle kadın emeğinin eğitilmesi, üretim sistemlerinin her alanında var olabilmesi açısından önemli olsa da erkek emeğiyle eşit değere gelmesi için yeterli olmamaktadır.

Bunun en belirgin olarak gözlendiği, iş önceliğinin erkelere verildiği teknik alanlar, kadınların kendilerine fırsat yaratmak ve kendini kanıtlamak için öncelikli olarak erkeklerle sonra birbirleriyle, bir yandan eril zihniyete bürünerek kıyasıya bir mücadeleye girmesini getirir. Daha çok insanın işsiz olduğu ve kadınların ikinci seçenek olarak görüldüğü çalışma ortamında, iş bulabilmek için düşük maaşların kabul edilmesi de kaçınılmazdır. Yine aynı sebeplerden kadınlar esnek çalışma denilen, iş gücünün bir arada olabilmesine engel olan, çalışma saatlerini patronlar lehine ortadan kaldıran, güvencesizliği artıran ve sosyal yaşantıyı baltalayan çalışma yöntemini tercih etmek zorunda bırakılmaktadır.

Uzun yıllardan bu yana kanıksanmış olan cinsiyetlerler arasındaki iktidar ilişkisi, aynı eğitimi almış, aynı çalışma ortamını yakalamış, belki daha yetenekli bir kadının teknik olarak yetersiz görülmesi, yaptığı işlerin sürekli bir erkek tarafından onaylanmasına gerek görülmesi, kadınları, kendine olan güvenini de sorgulamak zorunda bırakıyor. Bu cinsiyetçi baskı, çoğumuzun bir söz söylerken doğru olduğunu bildiği halde söylemekten çekinmesi, dışlanmışlık hissi ve kendimizi geri plana çekmemizle sonuçlanıyor.

Sınıfsal konumunu henüz kavrayamamış beyaz yaka kadınların, mücadelede erkeklerden ayrılması esas olarak, kadının sistem tarafından olduğu kadar erkek egemen toplum tarafından da sömürülmesindendir. İçinde bulunduğumuz çalışma ve yaşama koşullarının getirdiği baskıya bakarak, kadınların özgürce var olabilmesi için, kendi kimliği için de mücadele etmesi gerekir.

Toplumsal yapının cinsiyetçilik vurgusundan kurtulamadığı, toplumdaki yerinin evin içinde kurgulandığı, kendine uygun – erkeği tarafından izin verilen işlerde çalışabileceği, eşit söz hakkına sahip olmadan, hakkında bahsedilirken birilerine referans verilmesi gereken (birinin karısı, birinin kızı olarak), doğrudan ya da dolaylı olarak bütün yaşam alanları kapatılmış, sınırlanmış kadın, nasıl var olur - kendisini nasıl var eder? Çok uzun yıllardır süregelen, pek çok alışkanlığın erkeklerin olduğu kadar kadınların da özüne işlediği bu sistemde bir şeyleri değiştirmek nasıl mümkündür?

Bugün kendimize biçilen rolü kabul etmeyip, eğitilmiş emeğimizin kaderimizi, çıkarlarımızı işçi sınıfından ayırmadığının bilinciyle; erkek - kadın omuz omuza mücadele bilinciyle, üretim sistemlerine olduğu kadar sosyal siyasi yaşama katılma hakkımızı da kullanarak; bize uygun görülen stresli hayatlarımızı, bizi kendimize yabancılaştıran, bedenimizi toplumun bedeni yapan, renksiz, rahatsızlık verici ve tatmin etmeyici gidişatı değiştirmek hakkımızdır. Bu değişim, üretken emek gücüne katılımın sağlanmasıyla, emeğimizin eşit görülmesi, hak ve taleplerimiz için mücadelemizle olacaktır. Bu hakkımızı sonuna kadar zorlayacağız.

Le Passe (Geçmiş)

- dört yıl önce gitmeseydim?

- bir yıl sonra giderdin. ya sonra?

Yağmurlu bir günde, yeniden buluşma.  Kapanmamış defterlerin yeniden açılması, çoktan unutulduğunu sandığın anların aslında hep orada durduğunu fark etmek. Gidemediğini fark etmek. Görmediğinde üstünden geçip gittiğini sandığın her şeyin yeniden ayağına dolanması. Bunu aslında istemek. Ne olacağını merak etmekten çok, eskiden olduğu gibi olmasını ummaktan kaynaklanan. Ve yağmur, daha çok yağmur, dinmek bilmeyen, karşılaşma anındaki tereddütleri, özlemi ve hüznü belirginleştiren yağmur...

Filmde yıllar önce sevgilisinden ayrılan bir kadının, kafasında bitiremediği ilişkisi, aynı adamı andıran özellikleriyle vücut bulan sevgilisi, sevgilisinin aslında iletişimsizlikleri nedeniyle uzaklaştığı karısı, ve bütün bunların içinde kendilerine yer açmaya çalışan çocuklarını izliyoruz. Konunun böyle karmaşık görünmesi filmin karmaşık olmasına sebep olmamış. Belki bunda en büyük rolü bütün duyguyu oyuncuların gözlerinde, anlamlı bakışlarında izlemiş olmamızdır. Geçmişi izledik, ayrılığın getirdiklerini tek tek... Tek taraflı bitmiş bir ilişkinin getirdiklerini mesela, insanın kendiyle çatışmasını, kendiyle, yaşadıklarıyla hesaplaşmasını, bu hesaplaşmanın yarattığı gerilimi ve öfkeyi izledik.

Bir yabancı gerçekten ait olduğunu hissetmediği bir yerde, kültüründen tamamen uzak bir yerde, bir insanı sevip hayatını yeniden kurabilir mi? Filmde ayrılığın asıl sebebi bize söylenmemiş olsa da; uzun süreli ilişkilerin yıpratıcılığı ve bir adamın kendini ait hissettiği yere dönmeyi tercih etmesi gibi iki seçenek konuyor önümüze. Gerçekten bunca sene sonra bile çocukların Ahmed'le olan iletişimini görmek aitsizliğin tek sebep olmadığını düşündürüyor.

Bu iletişim bize ilk başta Marie'nin ve Samir'in 'kötü' ebeveyn olarak sorgulanmasına yol açsa da, filmin bazı aşamalarında suçladığımız kişilerin (çocuğuna kötü davranan baba), aslında sıkıntılarla başa çıkabilmek için, belki ailelerinin çocuklara sağlayamadıklarının oluşturduğu problemleri bastırabilmek için koydukları tavır olduğunu fark ediyoruz. Samir'in oğlu Fuad'ın, şiddete meyilli bir o kadar da anlayışlı olması, sadece güvende olacağı bir yere, tanıdık olma hissine ihtiyaç duyması, biraz içimi burkuyor doğrusu. Ama çocuğun tavırlarında kararlı ve birey olabilme eğilimi göstermesi de içimi ısıtmadı değil. Ayrılığın taraflar üzerinde ve daha çok da çocuklar üzerinde yarattığı karmaşıklık, o aidiyet duygusunu bir türlü oluşturamamaktan kaynaklı bir huzursuzluk ve öfke filmin neredeyse ana duygusu.

Sürecin giden ve kalan için de zor olduğunu filmin her aşamasında görsek de; Marie'nin birilerine tutunma ihtiyacı ve üzerinde oluşan geçicilik hissi, diğer kadının belki terk edilmeyi göze alamayacağı için kendini kocasının sevgilisi sandığı kadının önünde, çocuğunun önünde zehirlemeyi göze alması, aslında terk edilmenin verdiği depresif durumu daha bir gözler önüne seriyor.  Ve iki erkeğin birbirleriyle karşılaşması ve bir arada kaldıkları süreçteki iletişimleri ve yeni sevgilinin kendini kanıtlama çabası, kendini eski sevgiliyle yarıştırması da aslında terk edilebilme hissinden değil mi? Gidenin eşyalarını atamamak da bir şeyin göstergesi mi? Geldiğinde çantasını bulursa, kitabını, en sevdiği yastığını belki, geçmişi geri çağıracağı güzel anların hatırlanacağı ve belki tamamen geri dönüleceği beklentisini söyler mi?

Bütün bu duygu yoğunluğu içinde, duygusal ilişkilerin hiç bir cinsel öğeye başvurulmadan anlatılması da önemliydi bence. Yönetmenin doğulu kimliğinden kaynaklı mı, yoksa anlatımların bu şekilde daha baskın olacağı düşünüldüğünden midir bilmiyorum, ama bir dokunuş, bi öpüşme ve neredeyse herhangi bir çağırışım içermiyordu. İnsanlar arasındaki dokunmayı temsil eden belki sadece yeni boyanmış kapıdaki boyanın adamın koluna bulaşmasıydı.

Filmin konularından bir tanesi de iletişimsizlik, o uzak yollar aramızdaki. Evdeki genç kadının annesiyle iletişimsizliğinden sebep oldukları ve çektiği vicdan azabı, genç adamın karısının aslında kendini sevip sevmediğini anlayacak çaba harcamanın zorluğuna maruz kalmak yerine, başkasıyla ilişkiyi tercih etmesi, kaçak çalışan Naima'nın bir çırpıda işten çıkarılabilmesi ve aslında çok da haksız olmadığı anlaşılınca duyulan pişmanlık; insanların birbirini anlayacak vakti ve kendini anlatacak fırsatı olmadığından ya da buna değer bulmadığından, öfkenin stres birikim noktasındaki kontrolünün artık çok geç olmasından. Sonunda yaşanan hep hüzünle karışık pişmanlık.

Nihayetinde pekçok duyguyu ve karakteri bir arada bulunduran bu film gerçekten izlenmeye değer bulduğum, analizlerini değerli bulduğum, yorucu olmadığını düşündüğüm bir film oldu.

Ve sunu söylemeden edemeyeceğim, çocuklarla iletişim erkeklere ne kadar çok yakışıyor!